simbulu de S'ARGIDDA
S'ARGIDDA
di Fausto Caboni
versione italiana deutsche fassung english version version española version française versioni sarda
asienda agricula biologica
manixu de spetzias, lori, cardulinu, legumini, ortalitzia
tzafaranu
froris de tzafaranu
Intr'e totu su ki sa terra nosta scit produsi, seguramenti s'apubat su tzafaranu, postu ki a Santu Ainju si manixat prus de su 50% de su tzafaranu italianu.
Nosus du lassaus in s'istadu naturali: is enas, est a nai is filus arrubius finis ki s'agatant a intr'e su frori e ki funt s'uniga prova de nidesa de su produtu (su pruìni de tzafaranu si podit trastocai cun atras cosas).
Nidesa, calidadi e bènnia funt asseguraus de is marcus internatzionalis Biologicu, D.O.P. "Zafferano di Sardegna" (Tzafaranu de Sardinnya) e Presidio Slow Food® "Zafferano di San Gavino Monreale" (Tzafaranu de Santu Ainju).
Est po custu ki bastant cantidadis acant'e sa mitadi de cussas sinnadas in is arretzetas ki portant tzafaranu in pruini. Si pensit ki a is mamas nostas 1 gramu de tzafaranu bastat po cundiri 5 kilus de arrosu!
lori e farras
campu de trigu
Sa Sardynnia tenit traditzioni antiga meda de manixu de lori: funt de s'edadi neolitica is primus naus de farri ki si funt agataus. Is primus naus de trigu, arrubiu e teneru, bennint de su seculu XIV a.C.. In medas Nuraxis si funt agataus arrogheddus de pani. In su tempus de sa dominatzioni latina, sa Sardinnya fiat cunsiderada unu "sobariu de Roma".
Su pranu de su Campidanu est appropiau meda po manixai lori. De su seculu XIX su prus manixau est su trigu arrubiu, sa variedadi de prus importu est sa "senatore cappelli", ki propiu in Sardynnia at tentu sa produtzioni prus manna.
In s'asienda manixaus propiu trigu "Senatore Cappelli", trigu teneru "Solibam" (popolatzioni spirigosa) e farri.
Moleus su lori in d-unu molinu de perda, de manera de lograi farra de sa mellus calidadi.
cardulinu shiitake
ballas de cardulinu shiitake
In s'asienda eus allikiriu unu stauli a cardulinargiu po produsi in biologicu su cardulinu shiitake ("shiitake" in Giaponesu bolit nai "cardulinu de landiri"), ki tenit su nomini scientificu de "lentinula edodes" i est unu de "Is cardulinus ki sanant" a bisu de su méigu, cumpudadori e scientziau austriacu Dott. Georges M. Halpern, specializau in farmacologia e spertu de propriedadis curadoras de is cardulinus, ki at iscritu su liburu ki tenit su matessi titulu.
Su shiitake nascit in Orienti, si manixat meda in Giaponi e Cina, est su de is dus cardulinus prus papaus in su mundu (massimamenti in Estremu Orienti) e su consumu est crescendi meda gratzias a su fragu e su sabori bellus ki tenit, poita si cuncordat beni a essi coxinau de medas maneras e, prus de totu, poita fait profetu a sa saludi contras medas maladias.
Du segaus in scatas e du sicaus po du podit umperai totu s'annu po cundiri primus e segundus pratus.
piberoneddu habanero
matixedda de piberoneddu habanero
Manixaus in biologicu is variedadis "red savina", "chocolate" e "yellow" de su piberoneddu habanero.
S'habanero "red savina", de colori arrubiu, est su prus pitziosu: lompit a una gradatzioni intr'e 200.000 e 600.000 unidadis Scoville, s'unidadi ki amesurat sa pitziosidadi (po si cumprendi, su piberoneddu crassicu "cayenna" lompit a 30.000-50.000 gradus Scoville). De su 1996 a su 2007 su piberoneddu habanero red savina tenia su primau, cumenti narat su Guinness de is Primaus, de piberoneddu prus pitziosu de totu su mundu, fintzas a essi sobrau de atras arratzas ibridas.
S'habanero "yellow", de colori grogu, lompit a una pitziosidadi incluia intr'e 80.000 e 300.000 unidadis Scoville.
Du sicaus a temperadura prus bàscia de 40°C, de manera de ndi preservai is propiedadis, a pustis du fadeus a pruini po du podit umperai po cundiri, prus de totu petza e bannya.
spetzias
jualis de spetzias
Sempri ponendi prus atentzioni a sa calidadi ki a sa cantidadi, in s'asienda manixaus custas spetzias biologicas: lauru, afabica, scov'e santa maria, meirana, amenta de abis, amenta, follas de murtauci, persiga, perdusemini, tzipiri, salvia, armidda.
Das sicaus a temperadura prus bascia de 40°C, de manera de ndi preservai is propiedadis, a pustis das scirfinaus po essi umperadas po cundiri is pratus o po aprontai decotus.
Aprontai unu decotu est una cosa facili e lestra: si ponnit a buddiri unu pagu de acua, candu est buddendi si studat su fogu e s'açungit unu cucerinu de sa spetzia ki si bolit, s'amestura e si lassat pasiai unus minudus. In s'acabu si ghetat su decotu in d-una tassa colendiddu cun d-unu scoladori i s'açunjit tzucuru a disiju.
atrus produtus
pranta de crocoriga
Atrus produtus de prus pagu cantidadis ma de grandu calidadis e sempri in biologicu funti:
» cixiri, bellu e de coidura allestra,
» ortalitzia stasonali de varias arratzas, incluias crocorigas de variedadis diferentis,
» patata druci, ki di nant "patata americana" puru, de prupa bianca e morada
» patata de prupa bianca e groga,
» alkekenju, una fruta pitikedda i argudruci,
» meli, ki po imoi fadeus sceti po du umperai in familla.